Od Redakcji: Przedstawiamy Państwu tłumaczenie fragmentu pracy Natelli Sperańskiej „Polityczny Platonizm we Współczesnej Rosji. Platonopolis i Czwarta Teoria Polityczna”. Autorka jest redaktorem portalu granews.info, działaczką Eurazjatyckiego Związku Młodzieży, reżyserem filmowym i teatralnym, eseistką. Tłumaczenie zostało dokonane w całości przez Redakcję Xportal.pl.
”Nie ma woli mocy. Mocą jest prawda. Ten kto poznał prawdę posiadł moc. Kto dąży do mocy (prawdy) nigdy jej nie osiągnie.” – Aleksander Dugin
Zainspirowany platońską ideą państwa idealnego Nietzsche nauczał, że przed nadejściem nadczłowieka muszą pojawić się „ludzie wyższego rzędu” którzy przekroczą most łączący się u Nietzschego z koncepcją „praw”. Dokładny cytat brzmi: „Człowiek to lina rozciągnięta między zwierzęciem a nadczłowiekiem – lina nad przepaścią. Dla wartościowego człowieka jest ona mostem, a nie celem”.
W każdej epoce zmieniał się stosunek do Platona. Według Martina Heideggera, żaden nurt w zachodniej filozofii nie był podobny do platonizmu. Niewątpliwie ateński filozof odmawiał masom możliwości rozumienia filozofii. Autor pracy Elitologia Platona, doktor nauk politycznych Paweł Leonidowicz Karabuszenko, zauważa, że Platon nigdy nie adresował swych dzieł do mas, ponieważ jest im całkowicie obcy. Jego dzieła były przeznaczone wyłącznie dla elity, „jego świadomość była oczywiście przeniknięta duchem arystokracji, ale jego filozofia, będąca personalizacją ego, to filozofia dla wybranych tj. elitarna. Skierowana jest do duchowej elity społeczeństwa.” Platona można uznać za twórcę nurtu etiologicznego w filozofii i głosiciela arystokratyzmu ducha. Aleksiej Łosiew otwarcie przypisywał teorii idei ateńskiego mędrca cechy myślenia arystokratycznego, cechującego elity społeczne, co rozciągał na całą filozofię starożytną. Karabuszeko zauważa, że „uznani klasycy dwudziestowiecznej elitologii (V. Pareto, G. Mosca, R. Michels) rzadko odwoływali się do dziedzictwa Platona. Socjologia bardzo rzadko przyjmuje za przedmiot zainteresowań platonizm, ograniczając się najczęściej do powtórzenia utrwalonych opinii o dobrze znanych faktach.” Najwyższy czas naprawić to niefortunne przeoczenie.
Nie musimy przypominać o istnieniu powszechnego wzoru przypisywanego „politycznym utopiom”, przy użyciu którego najczęściej opisuje się teorię polityczną Platona. Zwróćmy uwagę na innych, mniej znanych komentatorów i zbywaną uśmiechem „utopię” opisaną przez filozofa kontynuującego założenia platonizmu.
”Szczęście – to cel do którego dąży każdy człowiek, jest ono bowiem rodzajem doskonałości. Wyjaśnienie tego nie wymaga [zbędnych] słów – jest to bowiem rzecz powszechnie znana.” Tymi słowami rozpoczyna się Traktat o zdobyciu szczęścia (ar. Risala tahsil as-sa’ada) autorstwa wybitnego przedstawiciela orientalnego arystotelizmu, komentatora dział Platona i Arystotelesa, Al-Farabiego. Filozof ów przedstawił ideę „Miasta Doskonałego” (ar. al-madina al-fadil), którego mieszkańcy podzieleni byli na pięć kategorii, mianowicie: najbardziej zasłużonych (tj. filozofów, mędrców), mówców i duchownych (retorów, poetów, muzyków, urzędników i kaznodziejów), mierniczych (geometrów, astrologów i lekarzy), strażników (wojowników) i bogaczy (kupców i rolników). O ile dla przedstawicieli czterech niższych grup wystarczającym było posiadanie zdrowia pod względem fizycznym i postępowanie zgodne z moralnością, filozofowie mieli być doskonali dzięki opanowaniu działalności umysłu (Ducha Świętego, przez Al-Farabiego zwanego Duchem Prawdy), pierwszej zasady leżącej u podstaw Miasta Doskonałego. Osiągnięcie tego najwyższego poziomu („siedziby aniołów”) wiodło przez oddzielenie od ciała, materii i wszelkich przygodności. Oznaczało to epistrofe (έπιστροφή), powrót, wektor pionowy, przezwyciężenie „ołowiu” i ziemskich ciężarów. To właśnie Al-Farabi łączył z prawdziwym szczęściem, różnym od szczęścia fałszywego, tak często wybieranego przez ludzi.
Al-Farabi podkreślał potrzebę zgodności między filozofią a polityką. Pisał: „Sztuką teoretyczną, która daje prawdziwe poznanie bytu jest filozofia. Sztuką praktyczną, korygującą uczynki i prowadzącą duszę ku szczęściu jest polityka. Muszą występować razem łącząc się w osobie filozofa-polityka. W tym połączeniu zapewniają one niezbędną wiedzę i właściwe postępowanie.” Władca musi być filozofem. Istnienie sztuki jest niemożliwe bez istnienia tworzonej przez władzę filozofii sztuki. Al-Farabi wychodzi od idei Miasta, projektu, „idealnego społeczeństwa ludzkiego nie istniejącego w rzeczywistości”. Jako pomost między światem ziemskim a boskim władca-filozof jest wyznaczony do otrzymania najwyższego symbolicznego objawienia aktywnego umysłu, a następnie przeniesienia go do ludzi, urządzenia świata wedle przekazanego wzoru.
Al-Farabi opisywał także przeciwieństwa Miasta Doskonałego zwane „Miastami Braku Cnoty”. Dzieli je na miasta niewiedzy, zwiedzenia i niemoralności. Ponadto, filozof pisał o ludziach porównując ich ze zwierzętami („ludzie zwierzopodobni”) będących w Mieście odpowiednikiem chwastów na polu pszenicy. Na pytanie co z nimi uczynić odpowiada w sposób nieugięty: „Ci spośród nich którzy są jak zwierzęta domowe i mogą być w jakiś sposób użyteczni w mieście, winni żyć w niewoli i być używani tak jak zwierzęta udomowione. Ci którzy nie mogą być użyteczni lub ci którzy przynoszą szkodę, powinni być potraktowani tak jak to ma miejsce w przypadku szkodliwych zwierząt. Podobnie traktować należy podobne zwierzętom dzieci mieszkańców miasta.”
Według Al-Farabiego, wszystko ma swoje przeciwieństwo, jest niedoskonałe. Nie dotyczy to tylko Pierwotnego Jednego, Praprzyczyny, znoszącej wielość. Miasto Doskonałe posiada przeciwieństwo, w tym tkwi jego niedoskonałość. Do „Państw niewiedzy” zaliczyć możemy dziś wszystkie nowoczesne państwa które utraciły więź z Pierwotnym Jednym i stały się posłusznymi marionetkami. Na ich czele nie ujrzymy ani filozofów, ani szczęśliwych władców.
Jaki powinien być władca według Al-Farabiego? Filozof wymienia sześć jego cech: mądrość, doskonały osąd, doskonałą zdolność przekonywania, umiejętność doskonałego wykorzystania wyobraźni, zdolność do stania na czele świętej wojny i brak jakichkolwiek ułomności cielesnych które mogłyby utrudnić zaangażowanie w świętą wojnę. Jednak, w wypadku braku takiej osoby, jeśli istnieli ludzie przejawiający powyższe cechy, Al-Farabi zachęca ich do objęcia władzy. Tworzą oni „najbardziej właściwy rząd”. W sytuacji braku takiej grupy ludzi, „głową miasta” staje się człowiek posiadający wiedzę o dawnych przepisach i prawach wprowadzonych przez pierwsze pokolenia imamów i obowiązujących w mieście, dużą zdolność rozumienia okoliczności stosowania tych praw zgodnie z celem ich ustanowienia, znajomość tego co nie jest wyraźnie określone w starych prawach przekazywanych ustnie i spisanych, zdolność tworzenia nowych interpretacji starych praw, doskonale rozumieć i realizować założenia które nie zostały uwzględnione w starych prawach ale przyczyniają się do rozwoju miasta, oraz doskonałe opanowanie retoryki, przekonywania i wykorzystania wyobraźni. Jednocześnie musi on być zdolny do prowadzeni świętej wojny. „Takie są rządy prawa.” Kiedy nie ma takiej osoby, musi znaleźć się grupa ludzi którzy posiadają niezbędne do władania cechy. Stają się oni prawowitymi przywódcami.
Dziś, w ciemnym wieku przed nadchodzącym końcem świata, podnosimy bunt poprzez epistrofe. Bunt przeciwko zdesakralizowanej rzeczywistości społeczeństwa nowoczesnego. Bunt przeciw władcom i kontrolowanemu przez nich zwierzopodobnemu tłumowi. Tak jak poprzednio, wychodzimy od idei Miasta Doskonałego, idealnego Platonopolis, opierając się na dziedzictwie Platona, Plotyna i Al-Farabiego. I pomni nauk tego ostatniego, czekamy na przybycie „prawdziwego władcy” lub pochwycenie władzy przez „najbardziej zasłużonych”, ośmielając się mieć nadzieję, że to my – ludzie przechodzący przez most.
Tłum. z jęz. ros. Michał Górski.